Het gebruik van nieuwe psychoactieve stoffen in België

In België en Europa zijn verschillende onderzoeken gevoerd naar de consumptie van nieuwe psychoactieve stoffen (NPS). Die worden ontwikkeld om de drugwetten te omzeilen. Wie gebruikt ze en welke gevolgen hebben ze op de gezondheid?

Dit artikel is een aanvulling op een vorig artikel dat de oorsprong en de omvang van dit fenomeen in België en de wereld bespreekt.

De Belgische gebruikers van nieuwe psychoactieve stoffen (NPS)

Op dit moment lijkt het gebruik van NPS bijna onbestaande in België. Dat blijkt uit een gezondheidsonderzoek via interviews uitgevoerd door Sciensano in 2018. Slechts 0,3% van de algemene Belgische bevolking zou ze al hebben gebruikt (waarvan ongeveer 1% jongeren tussen 15 en 24 jaar). Deze prevalentie ligt in lijn met die van 2013. Deze enquête onderschat het probleem, in het bijzonder omdat ze de lagere sociale klassen en mensen die in een (jeugd)instelling of gevanganis zitten niet bereikt. Een Europese enquête gericht op 15- tot 24-jarigen had het minstens eenmalige gebruik op 8% geschat in België in 2014 (tegenover 4% in 2011). Het Europese gemiddelde ligt ook op 8%, maar in bepaalde landen ligt het gebruik hoger, bijvoorbeeld 22% in Ierland, Spanje en Slovenië of 12% in Frankrijk.

Nog recenter heeft een enquête door Eurotox in 2019 bij een groep van meer dan 1750 Waalse of Brusselse druggebruikers aangetoond dat 17% van de gebruikers al minstens één keer in hun leven NPS heeft gebruikt. Bij 10,2% was dat in het afgelopen jaar en bij 8,5% in de voorbije maand. Het gaat zelden om een regelmatig gebruik van deze producten. Slechts 4% van de deelnemers heeft ze in het afgelopen jaar regelmatig gebruikt.

Deze enquête bevestigt dus dat het gebruik van NPS laag ligt in België, ook bij personen die de gewoonte hebben om illegale producten te gebruiken. Ze toont echter ook aan dat er verschillende redenen zijn om deze producten te gebruiken en suggereert dat er subgroepen onder de gebruikers bestaan. Dat zijn bijvoorbeeld de opportunistische gebruikers die deze producten gebruiken wanneer de gelegenheid zich voordoet, de gebruikers die zijn aangetrokken tot de verandering in de staat van bewustzijn of psychonauten genaamd, de gebruikers die legaal willen blijven of de gebruikers die geïnteresseerd zijn door de lage aankoopprijs van NPS. Het gebruikersprofiel of het socio-demografisch profiel van deze subgroepen zouden kunnen verschillen (Zie Stévenot & Hogge, 2021; zie ook Simonis et al., 2020).

Een Vlaamse studie van 2018 in het uitgaansmilieu suggereert ook dat het gebruik van deze producten beperkt is. Van alle bevraagde feestgangers heeft slechts 6,5% gezegd er al te hebben gebruikt, waarvan de helft meer dan een jaar geleden (Rosiers et al., 2019).

Bovendien heeft een studie van het NICC (zie Richeval et al., 2018) aangetoond dat 10,5% van de geanalyseerde speekseltests in laboratoria afgenomen bij Belgische bestuurders die vermoedelijk onder invloed reden, positief heeft getest op één of meerdere NPS, terwijl de speekseltest negatief was. Deze trend zet zich ook verder in andere landen. Het is dus belangrijk om opsporingsprocedures te ontwikkelen om het rijden onder invloed van NPS te kunnen opsporen.

Gezondheidsrisico’s

Niet alle NPS zijn gevaarlijk, maar het gebrek aan kennis over hun farmacologisch en toxicologisch profiel stelt de gebruikers bloot aan verschillende, niet-gekende risico’s, zoals intoxicatie of zelfs overlijden bij overdosis, cardiotoxiciteit of neurotoxiciteit bij regelmatig gebruik. Het risico op een overdosis is bijzonder hoog bij moleculen met een actieve dosis van enkele milligram of zelfs minder dan één milligram. Dat is het geval bij verschillende opioïden en cannabinoïden. Het risico ligt extra hoog bij herwerkte of slecht verwerkte producten, maar ook bij de producten die op de zwarte markt circuleren als substituut voor de klassieke drugs.

De intoxicaties en overlijdens, waarvan enkele in België, zijn in de afgelopen tien jaar in Europa sterk gestegen. Tot op vandaag heeft dat geleid tot het verbod op 32 moleculen door de Europese Unie. Het gaat bijvoorbeeld om PMMA, mefedron, MDPV, verschillende synthetische cannabinoïden en opioïden. Dankzij verschillende initiatieven, zijn het ziektecijfer en de overlijdens gerelateerd met deze stoffen verminderd (testdiensten, gebruikersfora, vroegtijdig alarmsysteem, informatiebrochures en advies om de risico’s te beperken).

Vooruitzichten

Op dit moment lijkt het gebruik van NPS lijkt vrij laag te zijn in België, in vergelijking met de situatie in andere landen van de EU. Dat verschil is deels te verklaren door culturele verschillen (de neiging om aankopen te doen op het internet, de aanwezigheid van smartshops in bepaalde landen en het ervaren gevaar), maar is zeker ook te wijten aan de hoge beschikbaarheid van klassieke illegale drugs. In een klein land zoals België met een hoge bevolkingsdichtheid en een belangrijke productie en import van illegale drugs zijn de klassieke producten (cannabis, MDMA, amfetaminen, heroïne en cocaïne) gemakkelijk verkrijgbaar en aan een aanvaardbare prijs-kwaliteitsverhouding voor de consument. De grote beschikbaarheid van klassieke drugs lijkt de lage interesse van de Belgische gebruikers voor de alternatieve producten te verklaren.

Toch bestaat er in ons land een kleine groep van NPS-gebruikers die deze producten om verschillende redenen gebruiken. Soms vind je NPS ook lokaal op de zwarte markt als vervanging van de klassieke drugs. Deze trend blijft gelukkig beperkt. Tot slot is het belangrijk op te merken dat de sanitaire en economische crisis door Covid-19 de vraag en het aanbod van dit soort producten zou kunnen aanwakkeren, in het bijzonder als er een tekort ontstaat aan klassieke drugs of de prijzen sterk stijgen in ons land. Dat lijkt voorlopig niet het geval te zijn.

Vorig artikel: De overvloed aan nieuwe psychoactieve stoffen

Michaël HOGGE

Doctor in psychologische wetenschappen

Wetenschappelijke projectleider

Eurotox vzw – Alcohol-drugobservatorium in Wallonië en Brussel

Referenties:

Richeval, C. et al., (2018), New psychoactive substances in oral fluid of French and Belgian drivers in 2016, International Journal of Drug Policy, 57, 1-3.

Rosiers et al., (2019), Uitgaansondersoek 2018, Brussel, VAD.

Simonis S. et al., (2020), Awareness of users and motivational factors for using NPS in Belgium, Harm Reduction Journal.

Stévenot C., & Hogge, M. (2021), Tableau de bord 2020 de l’usage de drogues et ses conséquences socio-sanitaires en Région wallonne , Bruxelles, Eurotox.